Wielki Przywilej

Dzisiaj mija bardzo ważna rocznica- 15 maja 1457 roku, miłościwie panujący król Kazimierz Jagiellończyk, nadał naszemu miastu tzw. Wielki Przywilej. Był to początek okresu świetności Gdańska, który stał się najbogatszym, największym miastem Rzeczypospolitej, największym nadbałtyckim portem. Był nazywany „Perłą w Koronie Rzeczypospolitej”

Brakuje mi dzisiaj czasu na opisanie tego tematu, dlatego pozwalam sobie skopiować dobrze, krótko , a treściwie,  napisane opracowanie, tak by mi gdzieś nie umknęło. Oto ono:

Mija dzisiaj kolejna rocznica nadania przywilejów dla Gdańska przez Kazimierza Jagiellończyka. Privilegia Casimiriana – były podziękowaniem polskiego króla dla Gdańska w zamian za jego udział po stronie Polski w wojnie trzynastoletniej z zakonem krzyżackim oraz za udzielone na tą wojnę licznych pożyczek.

Przywileje nadane począwszy od 6 III 1454 r. (akt inkorporacyjny) do 6 IX 1477 r. nazywane są zbiorczo przywilejami kazimierzowskimi (Privilegia Casimiriana) – określały przywileje dla Gdańska, według których miasto funkcjonowało aż do rozbiorów (1793).

6 III 1454 – akt inkorporacyjny.

16 VI 1454 – Elbląg

9 VII 1455 – Piotrków

15 V i 25 V 1457 – wielki przywilej wydany w Gdańsku

Przede wszystkim przywileje zawierały zrównanie w prawach mieszkańców ziem pruskich z mieszkańcami Rzeczypospolitej, król potwierdził Gdańskowi (i stanom pruskim) wszystkie dotychczas posiadane przywileje. Zlikwidowano rozbicie Gdańska na konkurujące ze sobą części – Osiek, Stare Miasto i Miasto Nowe (Młode), wszystkie weszły do Głównego Miasta. Gdańsk otrzymał rozległe posiadłości wiejskie: Mierzeja Wiślana, Żuławy, kilkanaście wsi na Wyżynie Gdańskiej – w sumie ponad 70 wsi, w tym starostwo tczewskie i puckie pod zastaw pożyczonych królowi pieniędzy.

 

Główne Miasto dostało wszystkie zakłady przemysłowe pobudowane przez Krzyżaków na terenie miasta, w tym najważniejszy: Wielki Młyn. Władze Gdańska dostały dużo rozleglejsze niż w czasach krzyżackich uprawnienia:

 

– Prawo do samodzielnego wydawania wilkierzy (zbiory norm regulujących rożne dziedziny życia wewnętrznego miasta, głównie handel);

 

– Uprawnienia określania i ustalania warunków, na jakich kupcy zagraniczni mieli uprawiać handel w Gdańsku; – czysto prestiżowe prawo do pieczętowania dokumentów czerwonym woskiem, do noszenia przez burmistrzów i rajców strojów zdobionych złotem i kosztownymi futrami;

 

– Swoboda w ustanawianiu podatków

 

– Jednakże ustanawianie ceł morskich i decyzje o otwarciu i zamknięciu portu podlegały zgodzie króla;

 

– Zniesiono cło funtowe (opłata portowa z czasów krzyżackich); – na całym polskim wybrzeżu król ustanowił stosowanie prawa brzegowego (dobra rozbitków przechodziły dla króla tylko w przypadku całkowitego braku właściciela / spadkobiercy), co zostało potwierdzone zarówno w akcie inkorporacyjnym i w przywileju z 15 V 1457 r.;

 

– Prawo bicia własnej monety srebrnej i złotej z podobizną króla z jednej strony i herbem miasta z drugiej (herb z koroną), w zgodzie z rozporządzeniami króla i uchwałami stanów pruskich. Akt inkorporacyjny zapewniał kupcom z Prus swobodny handel na ziemiach podległych królowi polskiemu, jeśli przestrzegali szlaków handlowych i nie naruszali praw innych miast. Gdańsk był zobowiązany do płacenia królowi rocznie 2 tysięcy złotych węgierskich, zobowiązany był też gościć króla wraz z dworem przez okres trzech dni w roku. Władzę królewską reprezentował w Gdańsku „burgrabia”, starosta mianowany corocznie przez króla spośród 8 kandydatów wysuniętych przez Radę Miasta z szeregów rajców.

 

W przywileju z 15 V 1457 kupcy gdańscy uzyskali swobodę przewozu towarów Wisłą z Polski, Litwy i Rusi bez obowiązku wyładowywania tych towarów po drodze do kontroli. Towary dowożone do Gdańska lądem podlegały kontroli jakości w Braniewie i Elblągu. Król zniósł cła wodne i lądowe na terenie Prus Królewskich, a do tego wydał przyrzeczenie, że nie zostaną nałożone w przyszłości żadne nowe cła ani opłaty na Wiśle. W tym samym przywileju powierzył władzom gdańska troskę o bezpieczeństwo i zarząd wybrzeżem w Prusach Królewskich.

 

Rada Gdańska spełniała także funkcję trybunału morskiego. Obsadzanie urzędów świeckich i duchownych przysługiwało władzom miejskim, ale proboszcza najważniejszego kościoła (Najświętszej Marii Panny), zgodnie z tym przywilejem, wyznaczał król Polski. Król miał też prawo polowania w lasach należących do miasta. Przywilej z 16 VI 1454 nakładał na miasto obowiązek wybudowania murowanego dworu dla króla, stajni na 200 koni i spichrza dla zboża królewskiego. Ponieważ król nie odwiedzał Gdańska tak często, zamieniono ten na opłatę roczną w wysokości 500 złotych węgierskich.

Link do artykułu na „Strefie Historii” tu:

http://www.strefahistorii.pl/article/902-privilegia-casimiriana-przywileje-dla-gdanska